Bibelen: ei foreløbig oppsummering

Så bloggen var ikkje heilt daud, sjølv om dette er fyste innlegget i 2011. Slik er det når ein bloggar etter lyst-prinsippet.

I fjord sette eg i gong med å lese bibelen frå perm til perm. Sidan dette også har vorte styrt av lyst-prinsippet, har det gått litt i rykk og napp. Men no har eg vore i gong igjen. I byrjinga var eg flink og la ut omtaler for kvar bok, men no har eg heller tatt eit jafs, og serverar her nokon strø-tankar f.o.m 4. Mosebok t.o.m. Ester.

Kvifor lese Bibelen? Eg ser på meg sjølv som ikkje-truande, men likevel finn eg mange gode grunnar til å lese Boka (stor bokstav nyttast her for å markere den plassen denne boka har i kulturhistoria, idéhistoria og litteraturen - ein kjem ikkje utanfor).
- den er til tider fantastisk skrive
- den gir eit innblikk i heilt andre samfunn enn det vi sjølv lever i (som Georg Johannesen sa: skal du få eit perspektiv på den tida vi lever i, må ein lese gamle bøker frå då tidene var annleis - så gamle bøker som mogleg).
- For å forstå religion generelt og kristendom og jødedom spesielt, slik den har påverka samfunnet, og slik den utøvast i dag.
- for å sjå ein del av dei ur-narrativa som ligg i vår kultur (skyld og skam, svik, hovmod etc.).

Mange og gode grunnar, altså. Eg skal utdjupe 2 poeng.

Innblikk i andre samfunn:
Ein kan lese kongebøkene, eller ein kan lese Snorre, og det vil slå ein at voldsnivået er ganske annleis enn det vi har i vår norske vugge i dag. Kristendomsundervisninga underslo heilt klart ein del sider ved Kong David som var for sterk kost for norske 13-åringar. Men er det kost for vaksne kristne eller jødar at David berre stilte seg i rekka av torturistar og etnisk motiverte folkemorderar? Personligheitstrekk som psykopati, asosialitet, post-traumatisk stress, personligdomsforstyrring etc. ville verka absurde i ein slik setting som beskrivast i desse bøkene. Og då liknande krigstilstandar går att i mange arkaiske bøker, kan det tyde på at dette er samfunnstilstandar som har vore svært vanlige opp gjennom historia.

Forståing av religion.
Det er nok å slå inn opne dører, men det er svært lite til felles med den gammaltestamentlige religionen og dagens norske kristne religionsutøving. Kanskje kan desse bøkene, der jødane slost med sverdsegg for landet sitt, gi nokre peikarar til den valdelige konflikta i Israel/Palestina i dag, men la oss for all del håpe at ikkje for mange lar seg inspirere av forfedrenes framgangsmåtar.

A deja!

Method tweeting

http://kvalshaug.wordpress.com/2010/12/15/method-writing-om-a-ha-en-ekstra-karakter-pa-twitter/

Vestlandsk sommarlesing: Espedal/Smith

Vel tilbake til Bergen frå sommarferie i Postkortnoreg har eg vore gjennom to små-bøker frå premielønna vestlandsforfattarar, nemlig Imot kunsten av Tomas Espedal og Austerrike av Nils Henrik Smith.

Fine things first så er begge bøkene godt skrive. Kanskje særlig Imot kunsten, med Espedal som er kjent for sitt poetiske språk. Det sterkaste i denne boka er språket, og hans måte å beskrive den vesle delen av verda han eller hans formødre/fedre befinn seg i (som ofte ikkje er mykje: eit hus, eit skrivebord, eit strekk i ein by, ei leilighet; ei proustsk kjensle for rom).

Det eg likar best med Austerrike er at den er så kort og fragmentert, og det som vert fortalt er så urovekkande, absurd og uavklart at det opnar opp for min eigen tanke til å spinne vidare, leda i makabre retningar gjennom vink i teksten - gjort på ein elegant og til dels morosam måte.

Kritikken gjeld begge bøker, og kanskje den treff bom: dei kjennest einsidige. For Imot kunsten er den einsidig i det at den er gjennomsyra sentimental. Heile boka er sentimental i sine beskrivingar. For Austerrike vert det opna opp eit rom til ei historie gjennom ein person, men også her er det ei grunnstemning gjennom heile boka, utan at eg heilt klarer å setje ord på kva denne er.

Kritikken er kanskje bom fordi ein må vurdere verk på sine eigne premissar, og dette er korte bøker. Men like vel så 1) kjennes dei einsidige i høve til det livet dei forheld seg til, som varierar i grunnstemninger hit og dit på mange måtar, og 2) så gjer det at dei kjennest uferdige, som om dei er ei side av fleirsidige polyfoniske verk.

Vel vel, kanskje ordkløyve/gyte-ri.

No kjem hausten.

Hemingway - Farvel til våpnene

Etter å ha lest Knausgård tenkte eg: no lese ei gammal bok, og drog ut Ulysses frå bokhylla. Etter ei halv side sette eg den tilbake og drog ut Farvell til våpnene av Ernest Hemingway i staden.

Eg har lest nokre av novellene før, og dei ligg i meg som ei stemning av ferie i andre land. Både fordi eg las dei på ferie, og fordi dei manar fram eit heilt anna lys enn det ein finn her heime.

Farvel til våpnene (1929) føl ein amerikanar som har verva seg som ambulansesjåfør på italiensk side under kampane mot Austerrike-Ungarn i Nord-Italia under første verdskrig, ikkje ulikt det Hemingway gjorde i eige liv.

Så mykje er sagt om Hemingway sin appell til unge menn: mannsrollen, kampen, det tause og firskorne, døden og skjebnen. Kvinna og krigen. Så også denne boka legg seg i dette temperamentet. Og her er eg ikkje sikker på om eg heng med. Det vert for romantisk for meg: livet, døden, kjærleiken. Krigen og kvinna. Den var bra, intet med det. Språkføringa var glimrande - bak det eg mistenker er ein noko dårlig oversetning av Herman Wildenvey. Den berømte knappe stilen som seier så mykje med lite.

Men altså, temperamentet traff meg ikkje. Men det er strengt tatt mitt problem.

Knausgård - Min kamp 4

O'forfylla ungdomstid og skjødeslause hurtig-skriving.

Eg har havna bakpå Knausgård-sagaen. Det er litt mi eiga skuld. Etter å ha lest del 3 byrja eg rett på "Ute av verden". Overdosen var eit faktum.

Men no, altså, er altså #4 lest og fordøya. Og aninga frå #3 fortset: han klarer ikkje å holde stilen.

Mitt hovudproblem, med denne og den førre, er at den nære nerven frå dei to første bøkene - kjensla av å kome inn i hovudet på forfattaren - tapast til fordel for ein meir konvensjonell oppvekstroman-forteljarmåte. Det er lenge sidan eg las Saabye-Christensen, så eg skal ikkje påstå dette for hardt, men hans nostalgiske oppvekst-forteljarstemme er det som kjem meg først i minne. Og for min del er ikkje det ein positiv assosiasjon.

Også saknar eg dei overraskande innsiktene og refleksjonane frå dei to første bøkene, som opna nye rom, ny tolking av erfaringane, og som gjorde den sentimentale sjølviscenesetjinga til ein konstruktiv prosess.

#4 handlar om Knausgård si gymnastid samt eit år i Lofoten etter gymnaset, der han jobba som grunnskulelærar. Boka har eit sterkt vitnebyr, nemlig korleis far og son dyrkar alkoholen for å takle sine sosiale problem. Beskrivinga av korleis faren forsvinn inn i alkoholismen er sår, og ein får her sjå den fortvilte sida som faren ikkje har klart å takle på anna måte enn gjennom strengheit. For sonen er alkoholen ein måte å takle det sosiale; ein måte å flyte gjennom dei vanskelige seine tenåra. Dette er eit glimrande og trist vitne til norsk ungdomsfyll i all si destruktive alko-dyrking.

Eg kjem nok til å lese dei to siste bøkene også, men synd å seie er dette mykje på grunn av at det er synd å slutte i ein serie som likevel tar så rask tid å lese.

Qest

3. mosebok - I am the law!

Judge Dredd (i Sylvester Stallone sin skikkelse) har nett avretta eit snes forbryterar. Ein av dei overlevande spør med frykt i stemma "Isn't that against the law?". Judge Dredd svarar bestemt: "I am the law". Så enkelt kan det gjerast.

Men over til saka: 3. mosebok inneheld store delar av det som er kjent som moselovene. Moselovene har vorte skulda for mykje; for å vere gamaltestamentlige, for å vere inhumane, for å hisse til hemn, og ikkje minst for å vere umoglege å gjennomføre i praksis fordi dei er innbyrdes sjølvmotseiande. Tilhengarar har peika på at mange av lovene må sjåast på som velmeinte råd basert på livsvisdom tileigna gjennom slektene. Dette er nærliggande å tenke om til dømes lovene mot incest (incestforbodet er for øvrig eit av dei vanligaste tabuane ein finn att i menneskelige kulturar) og fleire lovene om ureinskap (ein visste ikkje kva infeksjonar og mikrobiologisk smitte var på denne tida, men det å vaske seg og halde litt avstand er jo kjent å hjelpe også i dag).

Når det er sagt har jo desse nyttige levereglane smitta over på ein del andre felt. Det er velkjent at å ligge med ein mann som ein ligg med ei kvinne er ein styggedom. Men kva med pikekos? Meir akseptert? Om det står det ingen ting. Eller var det slik at kvinner ikkje skulle lese bibelen (kvinner gir jo jamt over under halve erstatninga - 20 sekel mot 50 sekel) som menn når utløyste frå lovnadar). Men det er vel alt i alt litt barnslig å skulde mosebøkene for å vere up-to-date med Noreg 2010 på dette feltet.

Meir interessant er det at alle desse lovene seier noko om kva som vart sett på som viktig og mindre viktig i samfunnet på denne tida: kva er positivt, tabu, direkte syndig eller dygd. For eksempel står det mange stader at innvandrarar skal behandlast som andre "for de var sjølv innvandrarar ein gong", og at ein generelt skal ta vare på dei svake og fattige i samfunnet.

Så det er lysskjær også under lova.

Gilgamesh

Mi jakt på skikkelig gamle bøker leda meg til Babylon. Nei, det er ikkje snakk om gamle BoneyM-tekstar (sjølv om desse også er ein del av vår felles kulturelle skattekiste), men det episke diktet om Gilgamesh.

Gilgamesh-eposet omhandlar Gilgamesh, konge i Uruk ved Eufrat, og hans eventyr. Ein del går føre seg i fin Tolkien-stil, og ei og anna bibelsk referanse dukkar opp. Men desse tekstane er altså kanskje så gamle som 4000 (!) år. Kven inspirerte kven?

Syndefloden for eksempel, dukkar opp i svært lik tapping som ein seinare versjon.

Og i dette ligg det mest fascinerande for meg: å kunne lese tankar og forteljingar frå menneske som levde for 4000 år sidan - det er ei bru i tid som er vanskelig å førestille seg, men som likevel fyller meg med ei kjensle av menneskelig einskap og slektskap. Det er eit stort privilegium rett og slett.

Dessutan var den lett å lese, kort og til poenget, action-fyllt, med til og med litt sex. Så her skulle det ligge til rette for ein brei appell.

Problemet er jo at no er eg svolten etter noko enda eldre - ei lite produktiv kjensle etter å ha lest verdas eldste bok.

Anbefalast!

Kjærstad-Knausgård, 1. omgang

Og eit riktig bra intervju er det også. Begge kjem bra ut.

http://www.studvest.no/kultur.php?art_id=12430

Takk til Mari-Louise i Studvest for tips

2. mosebok - Exodus maximus

Herren viser kvar skapet skal stå. Men kvar skal det stå? Der han vil det skal stå.

Eg trur ikkje dette vil utvikle seg til ei full bibellesing, men etter å ha runda fyste mosebok var det ganske lett å byrje på andre. Eg merkar tredje er tyngre i fråsparket.

Som ganske mange veit, og ganske mange ikkje veit, er den sentrale protagonisten i andre mosebok Moses, motivet er utferda frå Egypt, antagonisten er denne Herren (for hvilket Farao berre er eit middel), og temaet ser ut til å vere at Herren verkelig skal setje Israels folk på prøve. Det klarar han ganske grundig. Det går ut over egyptarane, som rammast av uår, epidemiar, massemord med meir, og det går ut over israelsfolket sjølve, som titt og ofte finn på ting som å syte, klage og andre ting som gjer at Moses må rykke ut og forhandle med Herren om dei 600.ooo jødane sin blotte overleving.

Og Herren? Han framstår ikkje akkurat som slik den norske statskyrkja framstiller han:
Israelsfolket sukka og klaga over trældomen sin, og ropet deira om trældomen steig opp til Gud. Gud høyrde sukka deira, og han kom i hug pakta si med Abraham, Isak og Jakob. 2.23-24
Kva gjorde den allmektige og altsjåande gud før han høyrde sukka? Det gjekk ein god del tiår, minst. Tok han ut overtid? Dette er litt fjåsete, men poenget er at karakterane er mangefasetterte - også guden. Eg vert stadig overraska over lunene og dei uforklarlige spela og testane som vert sette opp. Kva er hensikta? I sanning uransakelig. Og slettes ikkje barmhjertig!

Så i og med at eg føreset at bibelen er eit litterært verk skapt av menneske, så er det to spørsmål: kvifor vart historiene forma på denne måten. Kva tente det til med alle konfliktene, det uforutsigbare, det beint fram kyniske? Og korleis har dette vorte omtolka til dei mange gudsframstillingane vi har i dag.

Er det ikkje nokon kristne der ute som har nokon svar?

1. mosebok - Røff genese

I byrjinga var Ordet, og Ordet var hjå Gud. Sidan vart det berre verre.

Eg har ein fin bibel i brunt lammeskinn som eg somme tider plukkar opp. Eg er praktiserande ateist, og eg har den frå den tida eg var ikkje-praktiserande statskyrkjekristen (dvs. like lite kristen som eg eg no). Den var ei gåve frå mormora mi til konfirmasjonen.

Så eg bestemde meg for å lese fyste mosebok. Eg visste jo kva det gikk i - eg har lest byrjinga før, og vi gjekk jo gjennom det på ungdomsskulen. Men altså ...

Og dei sette seg i meg desse 65 sidene. Ikkje fordi dei er guddommelege, for det trur eg ikkje, men fordi dei er så djupt menneskelige. Dei skjær gjennom tid og rom - i det heile å lese noko som vart skrive for godt over 2000 år sidan i midtausten, og som har påverka heile vår kultur så mykje - desse gjetarane som reiste ikring i området mellom Irak, Syria, Israel og Egypt. Og alle desse kryptiske folkeslaga som er forsvunne for lenge sidan utan anna spor enn eit ord i denne boka.

Men det er to ting som slår meg mest. For det første persongalleriet. Særlig Jakob, han som vart kalla Israel - han som strider mot gud, som vart stamfaren til Israels folk gjennom å lure det til seg - eit israels folk frå fire ulike mødre. Eller Josef, som gjekk til topps i tidas stormakt Egypt. Korleis slektslekkja og individa fyller kvarandre med meining, for allt er slekt, men slekta er kva du gjer den til.

Det andre er dei språklege tomromma. Boka er på 65 små sider. På den tida beskriv dei skapinga, sydefallet, syndefloden, Abrahams utreise, Isak, Jakob, Josef, Sodoma, Gomorra - ganske mykje. Og ganske ordknapt. Denne ordknappheita vibrerar av meining. Særlig når den leggast fram i form av mysterie. Kvifor var det feil å ete av visdomstreet? Kva var det med nett kunnskap som var syndig? Eg har aldri forstått det. Og kva var det med Jakob som gjorde at han vart den utvalde stamfaren?

Då kom det ein mann og stridde med han heilt til morgonen grydde. Då mannen såg at han ikkje kunne vinna over han mrørde han ved hofteskåla hans, og hofteskåla åt Jakob gjekk or ledd medan han stridde med han. Og han sa: Slepp meg, for dagen gryr! Men Jakob sa: Eg slepper deg ikkje utan at du velsignar meg. Då sa han til han: Kva er namnet ditt? Han svara: Jakob. Han sa: du skal ikkje heita Jakob lenger, men Israel (den som strider med Gud), for du har stridd med Gud og menneske og vunne. (33.24-28).

Så får vi sjå om oppfølgjaren er like bra.

Ei lenkje til eit svært morsomt og bra innlegg om Knausgård på ein bra blog.

Her har også kommentarfeltet sine kvalitetar!

Knausgårds kamp 3

I Min kamp 3 rekonstruerer Knausgård barndomen. Det lukkast ikkje heilt, delvis på grunn av prosjektet sjølv.

Min kamp 3 er forteljinga om Knausgård sin barndom fram til konfirmasjonsalder. Det vert no verkelig klart at binda i Min kamp er ulike i stil - bind 3 er ført i forma til den nostalgiske barndoms-romanen. Utan at eg skal legge for mykje vekt på det, går assosiasjonen somme tider til LS. Christensen sine nostalgiske barndoms-romanar.

Men bind 3 er også det svakaste av binda til no. Dette er fordi Knausgård her misser intensiteten i nærleiken til hovudpersonen, som gav dei to første binda ei spesiell styrke. Det vert tydelig at synspunktet er 40 år gamle Knausgård som rekonstruerer 8 år gamle Knausgård. Det er den vaksne Knausgård sine assosiasjonar og metaforar som pregar refleksjonane.

Dette bindet har også meir preg av litterær rekonstruksjon enn dei to første. Det vert ein svakskap i denne samanhengen tykkjer eg, då det bryt illusjonen av autensitet som dei to første bygde opp: der eg nesten kjende at eg var i Knausgård sitt liv i bind 2, er det no heilt klart føre meg at her ligg det ein litterær konstruksjon. Veggen av autensitet sprekk.

Når det er sagt betyr ikkje dette at bindet ikkje var verdt å lese. Men det var verdt å lese som ei fortsetjing av 1 og 2 meir enn eit sjølvstendig verk. Så langt i prosjektet har spenninga meir og meir byrja knytte seg til dei komande binda, og til den varsla slutten som etter sigende ikkje er ferdigskrive.

Knausgårds kamp 1-2

I går vart eg ferdig med bind 2 av Karl Ove Knausgårds "Min kamp". I dag fekk Knausgård Brageprisen i skjønnlitteratur for vaksne for "Min kamp bind 1". Om det var fortent eller ikkje veit eg ikkje då eg ikkje har lest dei andre nominerte.

Det som er sikkert er at Min Kamp er eit svært originalt verk, både i skrivestil og i beskriving av tema. Vel og merke så vidt som eg kan sjå frå mi avgrensa erfaring.

"Min kamp" er vel eit av dei mest omtalte verka i haust. Når eg likevel vil skrive litt om det sjølv, er det fordi det har gjort eit stort inntrykk på meg. Opplevinga av å kome så nært inn på ein annan person gjennom ein tekst er ikkje anna enn realismen si tilbakekomst, lurt inn gjennom det indre auget. Er det mogleg å fullstendig realistisk oppleve det ein annan person opplever ved å lese det i ein tekst? Nei. Det er det sjølvsagt ikkje. Men er det mogleg å gi ei kjensle av det ved å beskrive personen sine opplevingar særs omstendelig? Ja, det er faktisk den opplevinga eg har her.

Så er spørsmålet: vert det god litteratur av å skrive 5 sider om dagen, slik Knausgård har gjort under arbeidet med denne romanen? Tempoet viser att, serlig i 2. bind er det fleire mindre gjennomarbeida passasjer, der det er tettare mellom flosklane enn i 1. bind. Også er det jo slik at innleving ikkje er garanti for kvalitet - monge gongar har eg liksom vakna opp etter ein berusande lesaroppleving, og sett at det var dramaturgien som fanga meg, og svakheitene dukka ikkje opp før boka var sett i hylla att. Og det er ikkje sikkert "Min kamp" vekker allmenn identifikasjon, om ein kan snakke om slikt. Det kan vere for spesielt interesserte. Sjølv om dagens Bragepris talar mot dette.

Det som peikar på "Min kamp" som stor litteratur, er dei originale og gode refleksjonane i den originale forma. Med ei svært god språkdrakt, tross alt, om enn smurt litt tynt somme stader.

For min del er dette den beste norske litteratur-opplevinga på svært lenge.

- Quest

Knausgård/Proust

Ei bok som knapt nok liknar nokon andre, seier Trygve Riiser Gundersen i Dagbladet om det som ligg an til å bli eit norsk litterært storverk: Knausgårds "Min kamp".

Personlig og risikabelt. Fiksjon med løfte om ikkje-fiksjon. Utleverar sine medmenneske.

Knausgård har i forbindelse med prosjektet gitt uttrykk for si begeistring for Marcel Proust' "På sporet av den tapte tid", eit verk på omtrent like mange sider som "Min kamp", og minst like sjølvutleverande.

Stilistisk er dei to svært ulike, men prosjektet har også store likskapar: ambisjonen om å beskrive sitt eige liv, inkludert dei mest private detaljar. Behovet for å trenge stor plass til nett dette, for å få med alle dei sidene og fasettane som eit liv består av. Ein type samtaleterapi i bokform, med usikker terapeutisk gevinst.

Proust sitt verk vart ein stor suksess i si samtid. Dette kosta han dyrt: dei dårlig tilslørte, og ikkje alltid like flatterande personskildringane støytte han ut av det gode selskap. Ettertida har vist at det var verdt risikoen.

Audiatur festival for ny poesi

Eg skal ikkje skryte på meg å ha vore på mange litterære arrangement. Kanskje var det difor eg vart så positivt overraska på Landmark i går. Og å betale 190 kr for festivalpass, og få ein 600-siders katalog på kjøpet er jo som å få betalt for å gå på festival!

Dette var jammen kjekt, og med video-application på iPhonen fekk eg jammen fanga nokre gullkorn på tape også!

Jan Erik Vold

John Giorno

Julelesing 2008 - Alle gode ting er 2

Hm, det ser ut til at redaksjonen har lagt att Gunhild Øyehaug i sin barndomsheim. Vel tilbake i Bergen anar vi at det ikkje vert noko lesing av Vente, Blinke i denne omgang. Vi beklagar veldig. Dette går på vår integritet som blog, og vi angrar.

Men men. Vi har også brukt romjula på å lese Merete Morken Andersen si Leseboka, ei bok som har gjort at vi no har betre kontakt med dei kreative sidene i oss sjølv. Det er gøy, og den anbefalast for dei som er interessert i skriving, men ikkje heilt veit korleis dei skal angripe det.

Ellers velkomen til 2009 på K. West. Vi håper det vert eit fint blog-år!

-Qest

Julelesing 2 - Mette Karlsvik: Pol.

Mette Karlsvik har potensiale i ein tradisjon etter Ragnar Hovland, men ho lukkast ikkje med å lodde djupnene og engasjere meg som lesar.

Pol er kort fortalt ein bondestudent-aktig roman der hovudpersonen flyttar frå Smøla til Bergen, der ho freistar å få innpass i Bergens Tidene. Ho drivast fram av sin facinasjon for journalist-verda, og av ei tru på at ho gjennom sin ærlige og likeframme stil faktisk har noko å tilføre.

Til jul fekk eg Merete Morken Andersen si "Skriveboka", som kort fortalt er skrivekurs i bokform. Her snakkar ho om to hovudtypar som byrjar på skrivekurs: dei som har materiale å skrive om, men som manglar ei eiga stemme til å uttrykke seg med, og dei som har ei eiga stemme, men som kanskje manglar materiale.

Eg fekk litt kjensla av at Karlsvik i Pol ligg i siste kategori, om ein no ein gong skal kategorisere. Pol er nemlig stilsikkert skrive, i eit enkelt, og til tider naivistisk språk, med enkle figurar og klare bilete. Tankane dragast både til Hovland og til Olaug Nilssen. Men problemet for min del er at eg ikkje let meg engasjere i hovudpersonen og i historia. Eg trur faktisk det kunne vorte ei betre bok om ei hadde teke seg meir tid til å legge på nokre fargar til, både i hennar kjensleliv, og i hennar forhold til andre. I alle tilløp til romansar eller spenning vert eg som lesar liksom ståande utanfor med ei kjensle av å ikkje få vere med på moroa. Når ho ikkje gir meir av seg sjølv enn det som trygt er, så vert det også litt likesælt.

Neste: Gunhild Øyehaug - Vente, blinke. Eit perfekt bilete av eit personlig indre.

Julelesing 2008

Det er tid for K. West sin årlige (frykta av forfattarar) julelesing av ny nynorsk litteratur. Her kjem utvalet.

I år som i fjord skal K. West ta føre seg eit utval av ny nynorsk litteratur i julehelga, for så å levere nokre glitrande vurderingar. I fjor var utvalet prega av vel etablerte namn: Frode Grytten, Ragnar Hovland, Olaug Nilssen. I år skal vi freiste å vere litt meir skjær-kant: to rimelig ferske namn, og eit litt etablert eit. Men ingen gamlingar. Vi har valt tre bøker som har fått over gjennomsnittlig omtale i haust:

Mette Karlsvik: Pol.
Karlsvik er eit uskrive blad for min del, men ho har fleire utgivelsar under beltet. Denne siste er ein slags danningsroman (?) frå Bergen.

Gunhild Øyehaug: Vente, blinke - eit perfekt bilete av eit personlig indre.
Øyehaug er vel eit kjent namn for fleire etter diktbøker, og som redaktør for tidsskriftet Kraftsentrum saman med Olaug Nilssen.

Jan Roar Leikvoll: Eit vintereventyr.
Debutant som har kome med ein mørk metafysisk (og misantropisk? Vi får sjå) roman.

Dommane i fjord vart ikkje udelt positive. Me håpar på positive overraskingar og gode lesaropplevingar i julehelga.

- Qest

Viktig, viktigare og viktigast sakprosa.

Den tidligare omtalte kåringa av den beste sakprosalitteraturen i Noreg etter krigen treng nok ein kommentar. Leiar for nynorsk kultursentrum og jurymedlem i kåringa, Ottar grepstad, forsvarar juryen sitt val mot kritikken frå Pål H. Bakka og ymse ymse andre i Dag og Tid.

Stort sett er dette forståelige poeng som ikkje skal diskuterast nærare. Men, då eg hadde kome nesten mot slutten av innlegget les eg dette:

"Saknet av bøker frå ikkje-humanistiske fag er til å forstå. Det er også lett å forstå kvifor dei manglar. Når litterære og dermed også språklege kvalitetar skal reknast med, fell skrekkeleg mange samfunnsvitarar og realistar gjennom. Faget sitt kan dei, men altfor sjeldan ser dei kva språket gjer med kunnskapen deira og kva dei kan bruke språket til. Dei skriv rett og slett ikkje godt nok, dvs. ikkje klokt nok, som Georg Johannesen sa i eit av sine mange skjulte sitat frå klassisk retorikk. Difor er det bra viss sakprosakåringa minner om at humanistar faktisk kan noko som er allment viktig, og som ofte er det viktigaste."

For det første er det å missta form for kvalitet, og rett og slett vekk definere det som ikkje er skrive "bra nok" som "klokt nok" noko som vitnar om eit ganske skakkøyrt syn på kva som tel når tankeverksemd skal vurderast. Dette er form-purisme, der forma er det einaste som tel, og innhaldet mindre viktig. Spørsmålet mitt tilbake vert då om eg skal vurdere Grepstad sitt innlegg berre etter form-messige kriterie. Det trur eg ikkje han hadde likt sjølv heller.

For det andre er det jo feil at det ikkje er skrive formmessig god prosa innan andre felt enn samfunnsvitskapane. Det at Grepstad og juryen trur annleis, viser heller at dei burde hatt meir breidde i juryen. Berre fordi du ikkje veit om det, betyr ikkje at det ikkje finnast.

For det tredje: At humanistar kan noko som er allment viktig, og som difor kan vere viktig, er nok sant. Ein skal ikkje ta frå dei det. Men ein kan ikkje seie at berre fordi Watson & Crick sin artikkel om DNA-strukturen ikkje er humaniora, så er den ikkje viktig. 

Summa sumarum viser dette at Ottar Grepstad bryr seg mest om humaniora og samfunnsvitskap. Om resten av juryen meiner som han, er det mange vitskapsgreiner som ikkje kom med fordi Grepstad et al. ikkje bryr seg så mykje om dei. Alle må kunne sin Ibsen, men ingen må kunne termodynamikken si 2. lov fordi humaniora har gjort naturvitskapen til eit studieobjekt, og til det eigentlige.

Avset Ottar Grepstad som direktør for Nynorsk Kultursentrum, ellers så skiftar eg til bokmål. Og skaff han ein plass på Ex. Phil.

Shakespeare III: Organisten

Dette er strengt tatt eit sidespor, men etter eit møte i Studentersamfunnet i Bergen for nokre veker siden, med tittelen Shakespeare - Den første frimurer, klarte eg sjølvsagt ikkje å la vere fristelsen å lese boka Organisten av Erlend Loe og Petter Amundsen.

Kort fortalt er dette teorien til Petter Amundsen, Organist i Skøyen kirke i Oslo, om at Shakespeare sine verk er eit samarbeidsprosjekt mellom medlemmar av Rosenkreutzerane, med Francis Bacon i spissen. Vi får vete at ikkje berre har desse skrive verka - dei har også kryptert inn meldingar i stykka, både på innhaldssida, og gjennom redigeringar av den første samla utgåva av Shakespeare sine verk, førstefolioen. esse meldingane peikar mot Rosenkreutzerane sjølv, og mot Bacon, men dei peikar også mot ein hemmeligheit som skal kunne få Rosenkreutzerane til å gjenoppstå. Spora peikar mot øya Oak Island på Nova Scotia. Til sist peikar dei også vidare mot eit paneuropeisk felleskap, ein slags tidlig frimurerorden, eller Rosenkreutzer-orden.

Boka r forma slik at Amundsen fortel sin teori til Erlend Loe. En skulle kanskje tru at svakheita i boka ligg i ein gal konspirasjonsteori, men svakheita ligg nok meir i korleis desse to utviklar boka saman. Det kjem fram under vegs at dei er redde for å bli scoopa av Dan Brown, og at det av den grunn vert eit hastverksprosjekt. For å gjere dette noko lunde systematisk, skal eg setje opp positive og neggative sider med denne 400 siders skattejakta.

Pro:

+ Amundsen har langt over gjennomsnittlig kjennskap og interesse for koding, sannsynsrekning, numeroligi og ikkje minst dåtidas kultur for denslags. Det er denne innfallsvinkelen han har til Shakespeare (han bryr seg heller mindre om det litterære), og skal ein føre ein seriøs kritikk av prosjektet, er det desse linjene ein primært må følge, støtta av den historiske kunnskapen som finnast på feltet.

+ Amundsen gir somme stader informasjon om dei statistiske sannsyna for dei ulike observasjonane han har gjort. Dette burde han hatt meir av om han skal få noko tyngde i argumentasjonen.

+ Amundsen endar på Oak Island, ei velkjend skatteøy (sjå link ovanfor) der det har vore gjort skattejakter sidan 1700-talet. Det er sjølvsagt litt suspekt, sidan ein ikkje veit kva kunnskapar han har hatt om denne øya frå før, men det at han frå sitt skrivebordsprosjekt i Noreg kjem til Oak Island, og set spaden direkte i hittil ukjente faktorar i Oak Island-mysteriet,  styrker hans sak.

Contra:

- Erlend Loe seier det sjølv: han har ikkje noko kunnskap om verken Shakespeare eller liknande. Dette er ikkje ein fordel. Vil ein ha ein deltakande skrivar, kunne Karsten Alnæs eller mange andre sikkert gjort jobben betre. Vil ein berre ha ei utlegging av teorien, skulle den ha vore skriven av Amundsen sjølv, med statistikk og det heile, samt støttande innlegg frå andre kjelder. Slik det er her, skriv Loe for det meste av Amundsen sine utleggjingar, for så å kome med nokre samansyingar her og der. Samansyingane fell gjennom - naivt og ikkje direkte supert i møte med renessansen sine tankesirklar og krumbaner. Resultatet vert ei bok som ikkje veit kva den vil, og dett mellom mange stolar.

- Ein må kunne beskylde Amundsen for å vere noko naiv i sine tankar om kva som kjem til å komme av kritikk. han kunne med svært enkle grep gjort det enklare for seg sjølv, for eksempel ved å legge ved statistikk etc, ja, ved å støtte seg til det som finnast for å underbyggje stoffet, noko som ville ha gjort at han ville kunne bli tatt  meir seriøst av kritikarar. 

- Eg savnar vel også litt meir avstand til eige prosjekt, noko som også krasjar med dette portrettet av ein entusiast, som denne boka også er. Har han for eksempel nokon negative kontrollar på nokon av dei observasjonane han  gjer? Det kunne han ha fått med i ei anna form på publikasjonen.

- Entusiasten dreg det nok også litt ned for seg sjølv, for eksempel ved å i eit tilfelle henvise til ein synsk, og i eit anna tilfelle trekke konklusjonar frå eit besøk i ei sentral kyrkje i England om at "dei veit noko!". 

Summa
summarum:

Kan jo godt hende det er sant. For min del er det jo litt det samme om Francis Bacon skreiv stykka eller ikkje. Og folk har jo gjort mykje imponerande, så kvifor ikkje eit skattekart? På den andre sida klarer ein ikkje heilt å la seg overbevise, sjølv om ein absolutt vert sjarmert av entusiasten Amundsen - han verkar så pass facinert av eigne fantastiske oppdagingar at bevisbyrden på han vert ganske stor. Uansett så har ein lært mykje om Shakespeare si samtid frå denne boka, og det gjev jo eit eggande slør av mystikk over Shakespear, noko som ikkje er å forakte.

Og heilt til slutt: kritikkens uuthaldelige lettheit.

Etter lesinga av Organisten tok eg meg eit nettsøk for å sjå på nokon av anmeldingane boka har fått. Fleire anmeldingar viste eit forskrekkande lavt nivå, og det ein vil kalle ein seriøsitet på linje med ein skulelei 16-åring i si behandling av stoffet. Uansett om ein trur på dette eller ikkje, så må det kunne forventast av ein som er betalt for å omtale bøker at dei forheld seg til ei litteratur-og kulturhistorie.

Vårt Land.

Dagsavisen.

Aftenposten.

For ein debatt i The Guardian, som kanskje er meir interessant: her.