Økologiske bekjenningar/erkjenningar

Den globale oppvarminga føl velkjente biologiske reglar. Vi må erkjenne at vi er ein del av naturen.

Bestanden av ein art i eit økosystem vil regulerast av tilgang på mat, predatorar, sjukdomar med meir. Endrar ein desse faktorane, vil også bestanden endrast.
Mennesket har
- auka tilgongen på mat
- fjerna trussel frå predatorar
- bekjempa fleire vanlige sjukdomar (men ikkje alle, og ikkje i alle delar av verda).
Bestanden har som følge av dette gått slik:

 

Dette mønsteret liknar det ein ser for ein bestand som ikkje er hindra av avgrensande faktorar, og det kallast eksponensiell vekst. Eit anna eksempel på eksponensiell vekst er bestanden av gjær i ein kultur ved brygging av vin eller øl. Bestanden av gjær har overskot av næring (sukker), og vil dele seg fritt og uhemma. Bruken av sukker vil produsere avfallsstoffa etanol (som vi er ute etter i øl og vin) og CO2 (som vi er ute etter når vi bakar brød). Etanolen vil byrje å samle seg opp, og til slutt vil det bli så mykje av den at den blir giftig for gjæren, og den vil byrje å døy. Når ballongen med vin eller øl er ferdiggjæra, har heile populasjonen av gjær døydd av sine eigne avfallsstoff.

Trekk ein dette tilbake på menneske så er det eit alvorlig scenario, og dei aller fleste er vel også klar over nett dette, så det er kanskje sjølvsagt. Auka folketal og auka forbruk av ressursar fører til akkumulering av avfallsstoff (CO2 mm.) og følgande endringar i klima etc. 

Den økologiske krisa som menneska er i ferd med å forårsake er føl i stor grad kjente biologiske regelmessigheiter. Ulikskapen mellom oss og gjæren er at vi kan handle i høve til eigen situasjon. Men at vi kan er ingen garanti for at vi vil. Samfunn har utsletta livsgrunnlaget sitt før (eit eksempel er Påskeøya, der den livsnødvendige skogen vart fullstendig nedhoggen).

Det er difor nødvendig med ei økologisk erkjenning av den menneskelige eksistensen. Og kva er ei "økologisk erkjenning"? Økologi er studiet av forholdet mellom organismer og deira miljø.  Biologiske system på ulike nivå er tett samanvevde, og gjensidig avhengige av kvarandre. Ei mogleg økologisk krise understrekar kor viktig det er at vi ser på oss sjølve som ein del av naturen og ikkje over naturen.

Ja, altså, kanskje berre sjølvsagtheiter. Men kanskje kjem det meir. 

Vi kan avslutte med nokre peikande ord frå Jon Fosse

Det mørknar
eg står og ser på dei to hjortane
og dei to hjortane står og ser på meg
lenge står vi slik
eg står urørleg
hjortane står urørlege
 
ikkje noko kan høyrast
ikkje ein vind i lauvet
 
det mørknar

Master i filosofi 2011

Dette året har vore fullt, og fint er det. Mellom anna vart eg endelig ferdig med ein master i filosofi med Paola de Cuzzani og Roger Strand som rettleierar. Trufaste lesarar av denne bloggen (og det er det sjølvsagt hordar av - gå og vogg Voe) har sett at eg har blogga så smått om dette før. Eg legg her ut det norske samandraget.

----

Eksperimentell molekylær medisin har dei siste 60 åra vakse til å bli ei stor grein innan dei medisinske vitskapane. Kunnskapen frå den eksperimentelle molekylære medisinen har forma vår forståing av liv og av sjukdom.

I denne studien har eg stilt spørsmålet om korleis eksperimentell molekylær biologi som vitskap produserar kunnskap. Eg har freista å gi ei forståing av eksperimentell molekylær medisin som integrerer sosiale, teknologiske og materielle faktorar.

Det andre spørsmålet eg har stilt i denne oppgåva er om ein filosofisk refleksjon over kunnskapsproduksjonen kan føre til ein vitskaplig sjølvrefleksjon, kritikk, og endring av kunnskapsproduksjonen. Eg føreslår at molekylær medisin kan endrast ved å legge meir vekt på å forstå korleis molekylærbiologiske fenomen fungerar i ein biologisk og medisinsk kontekst.

Opening and closing in scientific processes

Det puslast med ei masteroppgåve i filosofi. På verdsspråket engelsk til og med. Og no trur eg "Aims of study" byrjar dette på plass.

Aim of study.

Molecular medicine is today a major field of research. During the last 60 years, this companionship of medicine and molecular biology has yielded not only new types of diagnosis and therapy. It has also sparked many types of debates of ethical and philosophical kind, like what it is to be human, and what possibilities do we have for intervening with life.

Central in the process of molecular medicine is the research activity that is conducted by scientists, technicians, and students in research institutions. This research activty is at the same time a part of the society that it takes place in, and part of the more or less global research culture that can be defined as molecular biology and molecular medicine.

The aim of this study is to understand what are considered valid and relevant factors during the process of judgement and desicion in the scientific process. This is philosophically interesting as an investigation of how knowledge and facts are produced also will cast light upon both the nature of these facts, their episemological and ontological status, and of the process where they are produced.

In the first part of the assignment, I will first go through some central positions within epistemology and philosophy, before moving on to medicine and life science, where Claude Bernard and Georges Canguilhem will be adressed more thoroughly. Then, I will go through some of the positions of Bruno Latour and Hans-Jörg Rheinberger and their work on experimental molecular biology and medicine.

In the second part of the assignment, I will describe a case study chosen within the field of experimental molecular medicine. Here, I will take what can be called a near-sighted approach, so to get a hold on the microprocesses that in the daily scientific conduct leads up to scientfic facts and knowlege.

In the third part I will introduce, and elaborate on, the terms openness and closedness, and use these as tools to understand which factors are considered relevant at a particular time or situation in the scientific process. In the final part I will address how the described dynamics of the scientific process have impact both on the decisions and judgments that are being done in the scientific process of fact production.

Stay tuned!

Filosofisk brannfakkel

For every conscious thought and every enquiry, there is a dark precursor that points out the path for the following thought. This is often the presuppositions, raising our temperament, or locking the thoughts into certain tracks – unavoidable, but nevertheless also possible to reflect upon. Such presuppositions can form a first approach to the subject of study. The following studies, followed by a conscious reflection upon the initial approach, can lead to the re-evaluation of the initial approach. We are born, live, and die in the material world. As far as this goes, our existence is materially constituted. What forms the basis for the material world can be a subject of discussion, and will not be discussed further here. Humans are of the material world, and interact with the material world – both the human and the non-human. Although these interactions are of various characteristics, one cannot state that one is privileged as compared to the other. Experiences of the human and the non-human, although different, have in common a factor of objectification; to gain knowledge about something that is not oneself. If humans did not have this capability, chances are that a sable tooth-tiger would put an end to human history even before we got going. Humans interact with the world in a myriad of ways. The western natural sciences are a set of traditions that has the material world as subject of study.

Disputas

Det nermar seg.
Og godt skal det bli å bli ferdig så ein kan kome tilbake til det som virkelig er gøy, nemlig å forske.

Alle nysgjerrige er sjølvsagt hjertelig velkomne på både prøveforelesning og disputas!

Prøveforelesning: 25. juni kl. 09.15. Auditorium 1, Bygg for biologiske basalfag, Haukeland universitetssjukehus.
Emne: Accumulation and clearance of aggregation-protein proteins linked to disease.

Basisen for mange nervesjukdomar som alzheimer's og parkinson's er liknande mekanismer: opphopingar av protein i og kring nervecellene gjer at nervecellene døyr. Kvifor skjer desse opphopingane, korleis beskyttar kroppen seg mot dei, og korleis kan ein angripe dei medisinsk.

Disputas: 25. juni kl. 11.30. Bygg for biologiske basalfag, Haukeland universitetssjukehus.
Tittel på avhandling: The human protein N-alpha-acetyltransferase complexes hNatA, hNatB, and hNatC. Identification and functional characterization.

Vi har identifisert og beskrive tre proteinkompleks som utfører ein svært vanlig kjemisk reaksjon i menneskeceller. Funksjonen til denne reaksjonen er faktisk ukjent, men utan desse proteinkompleksa veks ikkje cellene som dei skal, og dei kan også gjennomføre det ein kallar "kontrollert sjølvmord". Dette kan vere interessant både for kreftutvikling og for nervesjukdomar.

¡Bueno Madrid!

Stemningsbilete frå Madrid (Goya/Wikipedia Commons)

Den tilbakelagte veka har eg vore så heldig å være i Spaniens hovudstad Madrid. ¡Bueno! Først på rein ferie eit par dagar, før eg var med på eit møte om nevrokjemi. Begge delar tommelen opp.

Kva gjer ein i Madrid?
Ein ruslar ikring i gamlebyen Latina, ein går på museet Regina Sofia og ser på Picasso og Dali med meir. Eller ein går på tyrefekting på La Plaza de Toros de Las Ventas, som tar 25000 tilskodarar, der ein (om ein legg att eventuelle moralske betenkeligheiter ved inngangen) kan nyte den estetiske seigpininga og slaktinga av 7 godt vaksne oksar på 2 timar, alt med ein cerveza i neven og elektrisk stemning i lufta. Eller ein kan rett og slett ta den flunkane nye metroen og sjå på det ganske vakre folket som spaniolen faktisk er rusle til og frå jobb.

Og det er ikkje ille berre det!

Og kva gjer ein med nervesjukdomar
som Parkinsons, Altzheimers, Huntington's (Setesdalsrykkja) eller Creutzfelt-Jacobs? Vel, desse sjukdomane har mange likskapar, og denne konferansen handla om desse molekylære likskapane. Sjukdomane har det til felles at det skjer ei type utfelling i hjerna (det kan samanliknast med når ein løyser for mykje O'boy i melka og resten legg seg på botnen av glaset utan å bli løyst opp). Når slike utfellingar skjer i hjerneceller klarar ikkje alltid hjernecellene å rydde opp i dette rotet. Dette kan forstyrre hjernecellene så mykje at dei byrjar å døy.

Det som skiljer dei ulike sjukdomane er kva typar celler som vert påverka i kvart tilfelle. For eksempel vil ein i Parkinson miste celler som har med rørslekontroll å gjere. Hjå Huntington's, som er dødelig, vil ein rammast mykje sterkare - hjerna til ein avdød Huntington's pasient kan vere så mykje som 1/3 lettare enn ei frisk hjerne.

Denne konferansen handla om ulike måtar å hjelpe cellene til å rydde opp ui utfellingane sjølv. Klarer ein å lage medisinar som hjelper hjerna i ryddejobben kan dette vere til stor hjelp for dei som vert ramma.

Men stadig dukka denne setninga "Vi veit ikkje" opp. Fantastisk stimulerande for oss som forskar, men ikkje så kjekt for dei som rammast av sjukdomane.

- onkel reisende West.

Eksempel på arv OG miljø?

Eit eksempel på arbeid som integrerar både arv og miljø i tidsskriftet Science.

Takk til William for tips

Oppdatering tir. 23. feb 2010
Og enda eit eksempel. Sistnemnde eksempel beviser at sosiologi berre er eit sideprodukt av mislukka laboratorie-eksperiment ("ironi", ingen grunn til å bli hissig).

Takk til Lars for tips

Bak hjernevasken

Etter å ha sett den svært interessante debatten om Hjernevask på NRK nettopp - ein debatt om vitskapsteori og metodologi, o'hygge! beit eg meg fast i noko som vart sagt av Cathrine Egeland og som eg også har tenkt på før: ei sentral strøymning i filosofien det 20. århundret er utfordringa av kva som reknast som sikker kunnskap.

Utover det 19. århundret bygde naturvitskapen seg opp ein veldig autoritet. Den vart av mange rekna som den gyldne vegen ikkje berre til sanning, men også til eit betre samfunn. Då første halvdel av det 20. århundre var over hadde naturvitskapen skuffa på begge desse forhåpningane. For det første viste det seg at teoriar stadig skifta også innan naturvitskapen, og at desse skifta var prega av maktkamp heller enn logik argumentasjon. Det andre var at fysikken hadde gitt oss atombomba. I tillegg hadde det gått litt over styr med biologiske forklaringar på rase, evner, intelligens og liknande i mange land på 30-talet. Det gav ein viss bismak.

Følgjelig byrja mange, både sosiologar, filosofar, men også vitskapsfolk, å sjå på grunnlaget for vitskapen og historia for vitskapen. Eit kjent namn er Thomas Kuhn og hans paradigmeskifte. Vitskapen stod i det heile fram meir menneskelig i dette lyset.

I tillegg vart slutninga trekt at sidan vitskapen forandrar seg heile tida, og gir stadig nye forklaringar på verda, og korleis vi skal forholde oss til den og til kvarandre, så er det språk og verdiar som ligg til grunn for korleis vi tolkar verda. Her svinga pendelen, og empiri om den ikkje-menneskelige verda vart i mange tilfelle diskvalifisert som grunnlag for kunnskap. Vidare vart vitskapen også sett som å oppretthalde ein viss forståing av mennesket og verda som var skadelig (sjå atombombe og rasehyigene) og måtte bekjempast.

Desse straumningane nådde eit høgdepunkt på slutten av 60-talet, byrjinga av 70-talet, og dei er klart til stades mange stader i akademia i dag. Cathrine Egeland gav uttrykk for ei slik meining i dagens debatt om hjernevask.

Denne føresetninga er ei filosofisk føresetning som ein kan vere einig eller ueinig i. Sjølv er eg ueinig. Det er ikkje noko grunn, slik eg ser det, til at kunnskap om språk og medmenneske skal vere noko meir ein gyllen veg til sanninga enn kunnskapen om resten av den materielle verda.

Utelet ein nokon av dei er vegen til dogmatisme kort.

(Twingly lenkje lenkje lenkje lenkje lenkje lenkje lenkje lenkje )

3. hjernevask

Ikkje tredje episode, men tredje blogpost om "Hjernevask", eller om debatten om hjernevask. Etc.

Eg kom over dette fryktelig gode sitatet av den franske legen og filosofen Georges Canguilhem (frå Knowledge of life) at eg måtte berre (jepp, måtte (genetisk)) legge det ut:

"Geography has to do with complexes - complexes of elements whose actions mutually limit each other and in which the effects of causes become causes in turn, modifying the causes that gave rise to them. (...) The same approaches must be applied to animals and man. However, the human reaction to provocation by the milieu is diversified. man can give several different solutions to a single problem posed by the milieu. The milieu proposes, without ever imposing, a solution. To be sure, in a given state of civilization and culture, the possibilities are not unlimited. But the fact of concidering as an obstacle something that may later be seen as a means to action ultimately derives from the idea, the representation, that man (collective man, of cource) builds himself out of his possibilities, his needs. In short, it results from what he represents to himself as desirable, which is inseparable from the ensemble of values"

Kva betyr dette? Det er etter mi meining ei god beskriving av samspelet mellom materielle faktorar som genar og miljø ("geografi?" i svært vid forstand, eller rettare sagt i overført forstand), og mennesket sin respons på desse - ein respons som ikkje er ubetinga av genar, men som også påverkast av eins verdiar, av kva som sjåast på som attråverdig. Noko som både er eit resultat av genar, men også av tidligare erfaringar.

"Hjernevask" nok ein gong

Gårsdagens "Hjernevask" var interessant. Kvifor skriv eg interessant? Fordi eg kjende eit anspent ubehag - fordi eg må innrømme at eg djupast sett heiar på kjønnsforskarane. Det er min bias, så får andre gå i seg sjølv og innrømme sine forhåpningar. Det er meir realt enn berre å juble over at 40 minutt med pedagogisk og retorisk forenkling endelig sette verda på plass der dei frå før håpte den skulle vere.

Men det skrivast mykje bra om dette emnet, mykje som ikkje er "for" eller "mot". Dei to grøftene er uinteressante - som Eia seier sjølv heilt på slutten av programmet. Dagbladet hadde ein bra kommentar i går. I dag fann eg denne frå biologi Hanno Sandvik, som eg sjølv hadde gleda av å ha på ein debatt om nettopp arv og miljø med biologar og kjønnsforskerar i Studentersamfunnet i 2006.

Det alle sider bør holde seg for god til er å dømme sine meiningsmotstandarar nord og ned utan å ha sett seg inn i kva det er snakk om. Gjer ein det på bakgrunn av gårsdagens program er det i det beste fall naivt. Gjer ein det generelt er det ignorant.

Oppdateringar:
- Go Hessen! Framleis landets beste vitskapsformidlar.
- Etter å ha høyrd Verdt og vite, der Lorenzen får rikelig tid til å forklare seg, må eg nok seie at han går på tynn is i biologiske problemstillinger han ikkje har faglig tyngde i. Ein er nøydd til å erkjenne sine faglige tilkortkomster (er det eit ord) uansett kva side ein sit på. Hvilket ikkje betyr at det han faktisk kan er irrelevant. Men altså: å vete kva du ikkje kan er like viktig som å vite kva du kan.

Wiese om "Hjernevask"

Andreas Wiese si anmelding av "Hjernevask" var slett ikkje verst. Om ein ser vekk frå at ein absolutt skal ha terningkast på anmeldingar.

Det ser jammen ut som om Wiese har raska med seg nokre vitskapsteoretikarar i vurderinga av arv og miljø.

Så blir det spennande å sjå programmet

West put Huntington to the test!

http://www.uib.no/form/nyheter/2010/02/fant-info-om-livsfarlig-sykdom

Nedkvitne - Freda dinosaurar

Nedkvitne-domen bør ankast, men han bør likevel miste jobben.

Denne veka vart professor Arnved Nedkvitne frådømt jobben sin som professor i middelalderhistorie i Oslo tingrett. Årsakene var at han har "grovt og gjentatt krenket sine tjenesteplikter" med "en ytringsform som er illojal, personlig belastende eller støtende". Han møtte heller ikkje opp på samtaler han vart kalla inn til.

Mange har rykka ut i Nedkvitne sitt forsvar: morgenbladet på leiarplass samt eit kobbel av professorar på juridisk fakultet. Dommen er uklar og ein trussel mot akademisk fridom og maktkritikk.

Etter mi meining er det to punkt i denne dommen: a) illojaliteten - det har vore ein strid innan miljøet på instituttet som har ført til ei skvising av Nedkvitne. b) Personangrep, sjikane og unnværing av plikter.

Når det gjeld det første, så er eg einig i at vitskaplig ansette ikkje skal kunne dømmast for illojalitet. Det gjeld den akademiske fridomen. Her er det grunnlag for anke.

Når det gjeld det andre punktet så tykkjer eg ein bør spørje seg: kva skal til for å sparke ein professor? Alt for mykje! Etter det eg kan sjå er det ingen tvil om at Nedkvitne burde miste stillinga. Han og mange andre professorar som sit freda kring på norske universitet og høgskular. Dei er vanlege arbeidstakarar, med akademisk fridom, men som bør kjenne den same varmen under beina som alle andre. Sack him!

Den kreative Darwin II: å tenke det nye.

Her kjem del II av vår serie om den kreative Darwin.

Problemet når ein skal beskrive noko heilt nytt er at språket ein har til rådigheit er farga av tidlige forståingar. Ein blir slik fanga inn i gamle tankemønster. Biokjemikaren og filosofen Michael Polanyi sa at språk har krafta tilå ramme inn og stabilisere eit system av trussetnintar. Dette er det vi finn i for eksempel normalvitkskap - det er dei tinga i ein kultur ein ikkje stiller spørsmål med. Dei dannar ein heilskapelig forståing om korleis verda er.

Å bryte med ein heilskapelig forståing av verda er ikkje lett, og ein vert tvunge ut i ein meir open og kreativ språkbruk der orda ikkje er lada av meining. The Origin er eit slik verk.

The Origin er forbausande lite vitskaplig i språkdrakta. Her finn ein metaforar, anektoder, konkrete eksempel og analogiar - alt pakka inn i eit daglegdags språk dei fleste kan forstå. Darwin byrar med at mennesket alltid har selektert og dyrka fram ulike rasar av kveg, korn, duer, orkidear. Så kvifor kan ikkje dette også skje i naturen? Om menneska kan danne kunstig utval, kvifor kan ein ikkje då ha naturlig utval?

Det var mange grunnar til denne ganske ikkje-vitskaplige stilen. For det første var det vitskaplige språket på denne tida farga av det som heitte naturteologi. Nytta han det, ville naturteologien følgje med som nissen på lasset. Det andre var at ein teori er aldri så svak som når den er i sin fødsel. Ved å nytte eksempel som alle kunne kjenne seg att i, kunne han seie at dette er noko vi alltid har visst. Dette er ikkje ein radikalt ny teori, dette er berre å trekke konklusjonane av det vi allereie veit. Slik ufarliggjorde han teorien. Den tredje årsaka var at dei han skulle overtale var ikkje naturteologane, for det ville han ikkje klare. Derimot nådde The Origin langt utover fagkrinsar, og den vart - og blir framleis - lese av breide lag. Det folkelige språket gjorde at alle kunne gjere seg opp ei meining. Difor er Darwin framleis i dag eit heitt tema for debatt.

Foredrag i morga torsdag på haukeland

Eg held foredraget "Identification and characterization of the human N-a-acetyltransferase complexes hNatB and hNatC" på sentralblokka kl 13 i morga, rom B301.

Dette kan du ikkje gå glipp av! Sjekk berre desse abstracta:

det populærvitskaplige

Identifisering av nye proteinfaktorar som er viktige for celledød og cellevekst.

Kristian K. Starheim, PhD-student, Institutt for kirurgiske fag, Universitetet i Bergen. kristian.starheim@mbi.uib.no

sjå også her

Kreftceller er celler som veks ukontrollert. Sjølv om vi no veit mykje om cellene i kroppen, er det svært mykje vi ikkje enda veit.

Det er viktig å forstå cellevekst for å forstå kreft. Denne kunnskapen kan vi bruke til å utvikle betre kreftmedisinar med færre biverknader.

Vi har funne to kompleks i menneskeceller, som begge er nødvendige for at eller skal vekse normalt. Vi håpar vidare å utvikle medisinar som kan påverke desse kompleksa.

Det vitskaplige/kaudervelske:

Objective:

To identify the novel co-translational human N-a-acetyltransferase complexes hNatB

and hNatC.

Conclusions:

We here present the novel human NatB and NatC complexes (hNatB and hNatC).

hNatB consists of the predicted N-acetyltransferase hNat3, and the auxiliary subunit

hMdm20, while hNatC consists of the N-acetyltransferase hMak3, and the auxiliary

subunits hMak10 and hMak31. Both complexes are conserved from yeast with respect

to subunit composition, substrate specificity and ribosome binding. hNatB was found

to acetylate peptides with N-termini Met-Asp-, while hNatC acetylates peptides with

N-termini Met-Leu-.

Knockdown of hNatB subunits disrupts normal cell cycle progression, and induces

growth inhibition in HeLa cells and the thyroid cancer cell line CAL-62.

Knockdown of hNatC subunits results in reduced growth and disturbed cell cycle

progression in HeLa cells. Knockdown of hMak3 leads to p53-dependent cell death,

and aberrant localization of the Arf-like GTPase hArl8b.

Taken together, these studies emphasize the importance of N-a-terminal acetylation for

normal cell function in eukaryotic cells.

This work was supported by The Norwegian Cancer Society, The L. Meltzer

Foundation, Norwegian Health Region West, and the Norwegian Research Counsil.

Korleis kreativitet danna evolusjonsteorien I

I blogens tidlige dagar la eg ut filosofiinnleveringar eg hadde hatt på blogen. I ettertid ser eg at det var litt naivt å forvente at nokon skulle grave seg gjennom nokre skarve filosofioppgåver frivillig. Men likevel, dei er jo ikkje så verst, tykkjer eg sjølv. Dei seier jo ... ting.

Dei er berre skrive med lite tanke på ein stakkars mottakar.

Vi prøver oss difor med nokre populærfilosofiske postar om filosofi! Først ut er ein føljetong om Darwin sitt kreative språk, i anledning det avseila Darwin-jubileet (som kjent er vi alltid sist med det siste).

Korleis kreativitet danna evolusjonsteorien I: Darwin sitt problem.

Overskrifta er sjølvsagt ei overdriving. Det var ikkje kreativitet aleine som danna evolusjonsteorien. Men eg vil hevde at kreativitet var ein svært viktig ingrediens i utarbeidinga av det som i dag er ein av dei viktigaste teoriane vi har. Det var jo ingen som hadde laga evolusjonsteorien før, på den måten Darwin gjorde. Klart han måtte vere kreativ.

Det som er spennande om ein les litt i "Artane si opprinning", er at den slett ikkje er skrive på eit typisk vitskaplig språk. Tvert imot er den skrive svært litterært, på ein måte som ligg nærare 1800-talets romantiske stil. Dette er nok ikkje tilfeldig.

Darwin skulle danne ein ny teori, ein som braut med den tidligare forståinga av biologien. Den dominerande forståinga før Darwin var naturteologien. Darwin ville ta guden ut av naturen.

Første problem var: korleis skulle ein seie det som før ikkje har vorte sagt, det som tidligare ikkje hadde vorte sett ord på?

Det andre problemet var: når han først hadde utarbeida teorien, korleis skulle han overbevise andre om at den var sann? Som dei fleste veit, er det vanskelig å få folk som er vane med eit tankesett til å forkaste dette til fordel for eit heilt nytt. Evolusjonsteorien kan verke sjølvsagt i dag, men det er nok heller fordi ein har vorte van med den, og at vi har tillit til vitskapen som brukar den.

Løysinga på begge desse problema var for Darwin å uttrykke teorien sin med eit allment språk og litterære verkemiddel.

Meir om det neste veke - Del II: Å tenke det nye.

Ureduserbar kompleksitet

Darwin-jubileet, som nett er over, har vist at det framleis er liv i den gamle debatten om arv og miljø. Her i landet har den, som Holbergprisvinnar Ian Hacking oppsummerte ei tidligare utgåve ar Morgenbladet, til dels vore prega av gamle skiljeliner. Det er kanskje særlig biologane som har vore på offensiven.

Sjølv er eg molekylærbiolog. Molekylærbiologien studerar kort sagt dei grunnleggjande byggesteinane i levande celler: DNA, protein og feittsyar. Molekylærbiologien har vorte sett på som ei svært reduksjonistisk grein av biologien. Den har blomstra i dei om lag 65 åra sidan DNA vart funne å bære av genetisk informasjon. Vidare utover 1950- og 1960-talet kartla ein mange av dei grunnleggjande bestanddelande i celler. Dette arbeidet var, og er framleis, prega av analytisk tenking: ein deler opp, og kartlegg byggesteinane. 1970-talet sine debattar om egoistiske genar og liknande må sjåast i lys av den omveltinga molekylærbiologien førte til utover 1960-talet.

Dei siste åra har omgrepet systembiologi dukka opp i molekylærbiologiske miljø. Ambisjonen bak systembiologien er følgjande: vi har klart å beskrive livet sine byggesteinar. No er det på tide å sjå korleis dei verkar saman. Trendomgrep som systembiologi representerar sjeldan så mykje nytt som dei lovar, og oftare har dei som hensikt å selje forskingsprosjekt til politiske beslutningstakarar. Men målsetjinga bak systembiologien står likevel i kontrast til oppfattinga av den reduserande biologien. Problemet er at det i biologien slett ikkje er enkelt å legge saman 1+1.

Eit døme kan illustrere problemet. Om ein tenker seg tre rette liner. Så kan ein sjå føre seg at desse linene vert sett saman til ein trekant. Ein har då sett saman dei tre linene og fått ein kvalitativt ulik struktur, nemlig trekanten. Trekanten ligg i organiseringa av linene, og den kan difor ikkje reduserast til tre liner utan å opphøyre å vere ein trekant. Derimot kan vi analysere trekanten, og finne ut at for å bygge trekanten må vi ha nett tre liner, og ikkje til dømes tre bogar. Men når vi skal setje tilbake linene utan å ha auga på heilskapen, så kan ein fort oppdage at det er mange måtar å setje saman tre liner på. Det er stor ulikskap mellom analyse og reduksjonisme.

Sjølv dei enklaste biologiske mekanismar svært mykje meir kompliserte enn ein trekant. Vidare er biologien sett saman i ulike nivå av organisering, frå genar til celler til organ til organismar. Og vidare til korleis organismen samhandlar med verden ikring seg.

Behovet for reine kategoriar er eit kjenneteikn ved vår vestlige kultur. Det hevdar sosialantropologen Bruno Latour i si bok ”Vi har aldri vert moderne”, på norsk i 1996. Den store kløfta mellom på den eine sida sosialkonstruktivismen, og på den andre sida somme typar biologisme, var eit eksempel på dette. I desse retningane reindyrka dei to sidene sine respektive løysingar som dei einaste rette.

Røynda, seier Latour, ligg i blandingsformene, hybridane. Hybridar er fenomen som ikkje kan reduserast til noko sosialt eller noko materielt. Desse hybridane finnast over alt ikring oss. Ein TV er bygd opp av sine respektive materiale, men den er ikkje ein TV utan at vi hadde skapt den med det formålet å vere eit medie. Likeeins vil få bestride at anoreksi er ein alvorlig sjukdom, men den har også ein klar sosialt utløysande faktor.

Problemet ligg i å akseptere blandingsformer som likeverdige, og ikkje rive linene i trekanten frå kvarandre med det same. Ein kan studere komplekse sosiale fenomen biologisk. Evolusjonen har hatt sitt å seie også i korleis vi lever saman. Og ein kan studere biologiske funksjonar sosialt. Medisinen er full av dømer på samspel mellom kropp og samfunn. Kanskje kan ein byrje med å seie høgt for seg sjølv ”sosialt konstruert biologisk kjønn” ein gong eller ti, og kjenne korleis det smakar.

Den romlige organiseringa av kultur i sinnet

Om ein går ut ifrå at informasjon vert lagra i hjernen, må dette skje med det hjernen har til rådigheit, nemlig celler, protein, elektronar med meir; altså ganske alminnelige materielle ingrediensar. Ingen ånd eller eter, kva no enn det skulle vere. Vi føreset vidare at når nokon for eksempel lærer noko, når ei skuleklasse mottar den same informasjonen frå læraren, og alle (for eksempelets skuld) lærer dette permanent, så må det skje ei endring i hjernen frå før til etter læringa. Det er ei forandring i kva personane har av informasjon i hjernen. Dette trur ein i forskinga i dag vert gjort gjennom å endre nervebanane, at nye forbindingar oppstår, andre vert brotne, og at somme celler vert meir aktive enn andre: hjerna endrar struktur.

Er denne strukturendringa samanliknbar i ulike personar? Korleis ser strukturen til "grunnlova vart laga på Eidsvoll i 1814" ut. Noko likskap må der vere, for personane kan både lære dette frå den som gir informasjonen, og snakke med kvarandre om det etterpå.

Og eit spørsmål til:
Sjimpansen, som er svært lik mennesket i eitt og alt, eller for den del mennesket sine førfedre som ikkje kunne lære på denne måten, men som var til forveksling like: kva var ulikt i deira hjerner? Dei hadde også hjerneceller som er til forveksling like våre. Kva var det springande punkt som gjorde desse cellene i stand til å lagre informasjon på denne, i dyreriket, heilt unike måten?

Billig kvalitetsheving for norsk forsking - gratis tips til din valkamp.

For nokre få år sidan vart det satsa på PhD-stillinger ved norske universitet. Samstundes gjekk PhD-studentane betydlig opp i lønn. Dette var eit verkemiddel frå politisk hald for å styrke norsk forsking. Det var utan tvil eit godt trekk om ein vil styrke norsk forsking.

Men framleis er det slik at ein slit med å få kvalifiserte norske søkarar til norske professoreat. Framleis er det mykje å gå på før Noreg kan smykke seg med å vere ein forskingsnasjon, om no dette er målet.

Eit steg i riktig retning, som samstundes ikkje kostar så mykje, er å overføre nokre stillinger frå PhD til etter Post-doc, og setje desse som til dømes 5-årsstillinger. Dette hadde vore eit sjakktrekk av mange grunnar:

- det er i dag rimelig greit å få seg ein PhD-stilling (i naturvitskapane vel og merke) om ein vil det. Flaskehalsen kjem etter PhD: om ein er interessert i å halde fram i universitetssystemet må ein gå frå halvårskontrakt til halvårskontrakt i fleire år, eller flytte. Det er ikkje ein ideell situasjon om ein nett har stifta familie.

- for ei forskingsgruppe tar det mange år å bygge opp kompetanse, og ofte vert ei gruppe satt langt tilbake om ein nøkkelperson (PhD eller post-doc) sluttar. Professorane, som er dei som skal halde kontinuiteten, er ofte opptekne med undervisning og administrasjon, og har ikkje kapasitet til å drive ting fram på daglig basis. Om forskingsgruppene hadde hatt moglegheit til å halde på nøkkelpersonar, ville det føre til ei betydelig kvalitetsheving for forskinga.

- Det er ikkje meininga at alle som tar PhD skal få ei karriere innan akademia. Å forvente det vil vere feilaktig. Men med eit fråfall på 90% frå universitetssystemet er det ikkje der skoen trykker. Problemet er å holde på den kvalifiserte arbeidskrafta. Universitetssystemet er i den absurde situasjonen at dei gjer det så vanskelig dei kan for svært kvalifiserte personar som gjerne vil behalde jobben i universitetet til å få til nett det. Og det er nett desse personane som trengst for å opprettholde norsk forsking.

- Stillinger som har eit lenger tidsperspektiv gjer det også mogleg å bygge opp forskinga over tid, og ikkje vere avhengig av ein kortsiktig horisont. Forsking tar tid. God forsking tar enda lenger tid. Middelmådig forsking tar kort tid (dagens situasjon), og dårlig forsking tar veldig lang tid (difor treng ein så klart krav om publisering).

Paris/filosofi/vitskapshistorie

Denne helga er eg på seminaret "Between intellectual history and history of science" på det Fransk-Norske samarbeidssenteret. Det er sjølvsagt veldig artig. Sjølv om vi er mest normenn som tek del, er det noko ekstra med å jobbe med (fransk) filosofi midt i smørauget. Det er god stemning!

Av høgdepunkta kan ein først nemne Vidar Enebakk sine to innlegg om først C.P. Snow og dei to kulturar, og så UNESCO og vitskapshistoria. I desse foredraga har han teke føre seg straumar i vitskapshistorie-faget i det 20. årh.

Grupper som jobba med vitskapshistorie, og det var både vitskapsfolk sjølv, og historikarar og filosofar, var med på å utforme det som på 60-talet vart kalla "Science studies". Dette skulle vere eit undervisningsopplegg der naturviterar kunne lære om historia til deira fagfelt. Dette både grunna ei erkjenning mellom naturviterar av at dette var nødvendig for å utøve faget, og som eit tilsvar på C.P. Snow si tese om at ein har to akademiske kulturar: humaniora og naturvitskap, og ein avgrunn mellom dei. Vitskapshistorie vart sett på som ein stad dei to kulturane kunne møtast.

Ellers har vi testa det parisiske kaféliv, kjøpt eit album av Asterix og eit av Tintin på orginalspråket, og bestilt kaffi og crossiant på fransk (problemet oppstår når dei svarar med lange setningar).

A revoir!