God jul i dei tusen heimar! Her kjem den etterlengta finalen i julekalendaren!
Luke 6: Vegen vidare.
For Nietzsche må vegen vidare ta utgangspunkt i mennesket sin konkrete, historiske og biologiske situasjon. Verda er kaos og mennesket er kaotisk. Det finnast inga meining utanfor dette faktumet. Dette er den faktiske nihilismen, som bankar på døra hjå den europeiske kulturen, og som verken Kant eller Hegel klarte å ta konsekvensane av. Her set Nietzsche opp to utfall (og i språkbruken kan ein gjerne trekke parallellar til den aktive og den reaktive filosofen). Det underkasta, sanningssøkande mennesket, som har gløymt mennesket si kreative kraft, vil oppleve eit fullstendig meiningstap. For å seie det med Georg Johannesen: ”Et menneske som virkelig har forstått at gud er død, vil ikke se så uanfektet ut”. Det kallar Nietzsche den passive nihilismen. Alternativet er den aktive nihilismen.
For å fjerne tomrommet etter meiningstapet som dualismen og kristendomen har ført til, må ein erkjenne vilje til makt som grunnlag for mennesket. Viljen til makt utfoldar seg i samfunnet, når mennesket skapar sitt kosmos. Frå å sjå på omgrep som absolutter, må ein gå frå korrespondansesanningar til metaforar. Metaforspråket er utfordrande, og det spenner opp eit leverom i kaoset; eit kosmos som mennesket kan gå inn i, og fylle med meining. Metaforspråket er i stadig endring og utviding, og i dette finn menneska meining – her finn menneska verdiar, myter, dyder og sanningsomgrep. Men metaforspråket, og kosmoset det spenner opp, må forståast i sitt eige perspektiv. I den augneblinken det vert forstått som noko meir, vil metaforane stivne til omgrep.
Den aktive filosofen kjem ut av den kartianske askesen, og stikk fingeren i jorda. Med god historiekunne vil ein vidareføre dialogen med dei store tenkarane, der ein set tidligare filosofar inn i ei slags tidlaus samtidigskap. Ved å stadig oppretthalde dialog med desse, får ein dynamisk, aktiv filosofi. Filosofen må ikkje verte freista til å tenke viljen, altså ha ei Hegeliansk rørsle tilbake til viljen, då dette vil vere reaktivt, og medføre ei todeling med subjekt og objekt. Heller må viljen vere ein type nullpunkt, som alt går utifrå, og som ein ikkje kan gripe. Slik vender filosofen tilbake til det timelige.
I det timelige kan den aktive filosofen byrje sitt virke. Ein del av Nietzsche sin metode vil vere å freiste å bryte med samtida si forståing av seg sjølv, noko som Hegel ville tru var umogleg. Dette vil han gjere ved å søke forståing andre stader enn i samtida, for så å bli, ikkje eit barn av si tid, men, som han seier, ”eit stebarn av si tid”. Slik vil den aktive filosofen rive seg laus frå det samtidige, og tilføre nye perspektiv.
Med det skapande menneske ser Nietzsche ein rolle for kunsten. Her kan mennesket skape metaforar, og her kan ein utvikle det menneskelige symbolspråket. Her utfordrar ein fornufta sitt monopol: gjennom kunst kan ein også forstå verda, på ein måte som er fundamentalt annleis enn å knegå barkebillene sin reproduksjonssyklus. I kunsten, seier han, gjer løgna seg hellig. Kunsten er reielig, i og med at den ikkje hevdar si sanning som absolutt, men heller skaper si meining. Ein forfattar som for eksempel Marcel Proust er bevisst på metaforen som språklig nyskapar. Han freistar å la metaforen gå føre omgrepet, samt å ha eit språk som er plastisk, og i rørsle. Ein kan seie at Nietzsche opnar ein kanal mellom filosofien og kunsten, der hensikta er å gå utanfor sjølvforståinga til det ein studerer. Kan ein ikkje seie at det er det som skjer når ein i malarkunsten gjekk vekk frå det naturalistiske maleriet, og byrja å bryte opp blikket? Ein vrenger og rykker dei vande førestillingane om korleis ein ser på verda kring seg, for så å gå utanfor eins eiga sjølvforståing av nett dette.
Med grunnen rydda, ønskjer Nietzsche å etablere ein type redeligheitsetikk, inspirert av arkaiske dydar som ærligdom, høviskskap og dugeligskap. Desse vil vere nærare mennesket sitt grunnprinsipp om vilje til makt, og føre til ei sunnare livsutfolding for mennesket. Den nye mennesketypen har kanskje ikkje omgrepa til å halde ulukka ute, men den har heller ingen omgrep til å halde ute lukka. Det vil stå, utan avstand, midt i kulturen sin straum, i lukke og ulukke, der det ”fornemme mennesket lever i fremadrettet tillid og åbenhed” (Nietzsche 1993: avh. 1.10).
Konklusjonar.
Nietzsche sjåast gjerne som del av ein motreaksjon mot den enorme påverknaden Kant og Hegel hadde på den europeiske filosofien. Ein kan kanskje seie at Nietzsche fullførte Kant si påbyrja kopernikanske vending. Nådelaust vart mennesket sett til målestokk for sanninga om røynda i kring oss: den sirklar kring enkeltindividet sine einskilde nerveimpulsar, og desse, viser det seg, er like kaotiske som kaoset der ute. Kva sanninga skal vere, det utmalast i ein skapande straum frå individuelle impulsar, som, i møte med kulturen og omverda, spennast opp mellom menneska og kaoset. Ein får slik eit epistemologisk skift, frå søken etter sanning utanfor mennesket, i eit subjekt/objekt-forhold, til eit sanningsomgrep som må forståast innanfor perspektivet det har vorte danna. Denne sanninga er i konstant danning, både gjennom kunst, men også gjennom ein vitskap og ein filosofi som erkjenner si skapande kraft.
Litteraturliste.
Hegel, Georg W. F.: Phenomenology of Spirit, Oxford University Press 1977.
Kant, Immanuel: Kritikk af den rene fornuft, Det lille forlag, 2002/ Critique of pure reason, Prometheus Books, 1990.
Lampert, Laurence: Nietzsche and Modern Times, Yale University Press 1993.
Nietzsche, Friedrich: Moralens oprindelse, Det lille forlag 1993.
Nietzsche Friedrich: Om sannhet og løgn i en utenommoralsk forstand, Lægreid, T. og Skorgen S. (red.): Hermeneutisk lesebok, Spartacus, 2001
Stigen, Arnfinn: Tenkningens historie, Ad Notam Gyldendal, 1992.
Walderhaug, Marianne F.: Et innblikk i Nietzsches forhold til perspektivisme, Replikk nr. 2 2006 (kun publisert på web).
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar