Aristoteliske restar i den vitskaplige revolusjonen - del 3

God helg, og velkomen til tredje del av serien om heilskapstenking i den vitskaplige revolusjonen. Førre veke snakka vi om Aristoteles sitt teleologiske syn. Denne veka skal vi sjå på korleis dette har det ein kan kalle mystiske aspekt. Til det skal vi nytte Bertrand Russell si drøfting av den logiske mystikken.

BERTRAND RUSSEL OG DEN LOGISKE MYSTIKKEN.
I sitt essay Mysticism and logic (Russell, 1959) drøftar Bertrand Russell (1872-1970) metafysisk heilskapstenking. Han meiner metafysikken har vorte utvikla gjennom samspelet og konfliktane mellom mystikk og vitskap. Russell set opp fire kjenneteikn for mystikaren: 1) mystikaren trur på ein type umiddelbar intuisjon som kjelde til kunnskap, 2) han har ei tru på einskap, der alt er eit, 3) han avviser eksistensen av tida, og 4) han meiner vondskap berre er tilsynelatande.

Ei av retningane innan metafysikken er det Russell kallar den logiske mystikken. Den logiske mystikaren freistar forstå verda som eit fullstendig, logisk system. Den logiske mystikken fører Russell tilbake til Parmenides (5. århundre f. Kr.). I jakta på urstoffet som alle ting er laga av var Parmenides sitt forslag væren. Som eit første prinsipp utleda han at væren er, medan ikkje-væren ikkje er. Om ein ser på endring som fundamentalt, så kan ikkje noko gå frå å vere til å ikkje vere. Om ein så ser på ulikskap som fundamental, så kan ulikskapar mellom ting berre vere mellom noko som er og noko som ikkje er. Sidan då alt må vere, og ikkje kan endrast, får ein at alt eksisterar i ein einaste kontinuerlig likskap, der den einaste tilsynelatande endringa var medvitskapen si rørsle langs tidslina (Parmenides i Feyerabend, 1993).

Frå dette utgangspunktet dannar eit verdsbilete der alt er av det same, og endring ikkje skjer. Russell meiner her at den mystiske logikaren byrjar med ei subjektiv kjensle av heilskap, for så å underbygge denne med logiske argument. Paradoksa som då bevisast av logikken er eigentlig paradoksa til mystikken. Metafysikaren har vidare kunne oppretthaldt denne tesen då ei har vore lite innstilt på å oppriktig undersøke naturen og røynda ikring seg, men heller vore oppteken av å underbyggje det ei har følt av ei innsikt drege frå eige bryst.

Om Aristoteles er ein logisk mystikar etter Russell sin definisjon er vel tvilsamt. Her kan det vere interessant med eit sideblikk til Platon. Platon var påverka av Parmenides med hensyn til at verda ikring oss er tilsynelatande. Då ein ikkje kan stole på sansane, seier Platon at sanninga finnast i ide-verda. Aristoteles sin kritikk av dette går på at Platon fordoblar verda, utan å ha noko garanti for at denne fordoblinga fører til noko meir sanning. For Aristoteles er endringar i aller høgste grad reelle, og dei eksisterer i ei verd som både er temporal og spatial. Måten ein kan knyte Aristoteles til Platon å Parmeniedes, er å gjennom korleis dei allmenne sanningane som ligg i tinga er forklart på. Tanken om det mest allmenne, guddommelige og gode prinsipp som samlande, som resten av verda skal sjåast i lys av, kan kallast ein logisk-mystisk arv.

Neste veke: Den vitskaplige revolusjonen - ein gudlaus orden? Galileo Galilei og det heliosentriske verdsbiletet.

- Quest